Być bliżej gwiazd – wizyta w Europejskim Obserwatorium Południowym Paranal

Astroturystyka to nowa forma, która w Chile ma warunki rozwoju jak nigdzie indziej na świecie. Dlaczego? Bo właśnie chilijski region pustyni Atakama posiada najlepsze na półkuli południowej, najciemniejsze i najczystsze, niezakłócone sztucznym światłem, czy chmurami niebo. Suchy klimat Atakamy stwarza warunki do obserwacji gwiazd i kosmosu ponad 300 dni w roku. Nie bez powodu północna część Chile stała się miejscem, gdzie powstały i dalej powstają światowej klasy obserwatoria naukowe, ale też takie przeznaczone dla turystów. Zabieramy Was na kosmiczną wycieczkę do Europejskiego Obserwatorium Południowego (ESO) w Paranal.

Vamos?

Skąd się tu wzięliśmy?

Nasza całodniowa wizyta i nocleg w Paranal były możliwe dzięki zaproszeniu przez naszego kolegę. Poznajcie Pawła – inżyniera systemowego z polskiej firmy Comarch, która w obserwatorium dba o prawidłowe funkcjonowanie systemów informatycznych, niezbędnych przy obsłudze m.in.teleskopów. Paweł spędza na pustyni 8 dni, po czym wraca odpoczywać na kolejne 6 do Santiago. Jako pracownik ESO Paranal może zaprosić rodzinę lub znajomych w jednodniowe odwiedziny. Dzięki wizycie mogliśmy zobaczyć, jak wygląda i na czym polega jego praca oraz jakie warunki mają pracownicy obserwatorium na środku pustyni. Paweł będzie naszym opiekunem i przewodnikiem (najlepszym 🙂 ) po kompleksie w Paranal. A kto jest ciekawy szczegółów pracy Pawła, tu dowiecie się więcej.

* Paweł dziękujemy za zaproszenie i pomoc w realizacji tego materiału!

ESO, czyli Europejskie Obserwatorium Południowe to organizacja międzyrządowa, zrzeszająca 15 europejskich krajów ( w tym Polska), zajmująca się badaniami astronomicznymi oraz projektowaniem i budowaniem przeznaczonych do tych celów narzędzi. Na terenie Chile znajdują się 3 jednostki obserwacyjne, mające ogromne znaczenie w skali światowej: najbardziej produktywne obserwatorium astronomii naziemnej La Silla, system gigantycznych anten ALMA w Chajnator oraz wiodące i najbardziej zaawansowane w świetle widzialnym obserwatorium Paranal, działające od 1999r. W najbliższej przyszłości, na położonym w niedalekiej odległości od Paranal wzgórzu Armazonas powstanie „największe oko świata do oglądania nieba”, czyli teleskop E-ELT (European Extremely Large Telescope – Europejski Ekstremalnie Duży Teleskop). Obserwacje za pomocą teleskopu z lustrem głównym o średnicy 39m planowane są na 2025r.

ESO Paranal – położenie

Obserwatorium Paranal położone jest 130 km na południe od górniczego i najważniejszego w tym regionie miasta – Antofagasta. Teleskopy ustawione są na szczycie wzgórza zwanego właśnie Paranal, na wysokości 2.600 m.n.p.m. To miejsce wbite na najsuchszej na świecie pustyni Atakama, gdzie równocześnie z góry zdołamy zobaczyć ocean (do wybrzeża jest zaledwie 12km), a po przeciwnej stronie obraz jak z Marsa. W momencie, gdy okolice wokół i poniżej nas są spowite chmurami, nad nami czyste niebo i ostre słońce.

Jak się żyje w Paranal, czyli sprawdzamy pracownicze warunki.

Kompleks w Paranal jest jak małe miasteczko, stworzone na środku pustyni. Cóż się jednak dziwić – w miejscu dość odległym od cywilizacji potrzebne jest wszystko. Jest więc tu mała stacja paliw, straż pożarna, elektrownia, konsultorium medyczne, hotel z bufetem, atrakcje dla pracowników, mieszkalne kontenery dla kontrahentów, a codziennie wielka cysterna dostarcza wodę.

A po pracy nie można się tu nudzić. Pracownicy mają tu do dyspozycji siłownię, saunę, salę gier i TV, pokój muzyczny z najróżniejszymi instrumentami, czy bibliotekę.

Jest też mała oaza z ławeczkami dla urozmaicenia pustynnego krajobrazu.

Reprezentacyjnym miejscem w Paranal jest Rezydencja – hotel, w którym nocują naukowcy i ważni goście. W środku panuje niemal tropikalny klimat, a tworzą go basen i zielony ogród. Samo wejście jest dość intrygujące – niczym baza na księżycu 🙂 .

W rezydencji mieści się również stołówka dla pracowników z takim oto tarasem i widokiem na……..pustynię.

Co łączy Agenta 007 z ESO Paranal?

Zgadniecie, która część przygód agenta była filmowana na chilijskiej Atakamie? Fani Bonda napewno pamiętają m.in. kulminacyjną scenę z filmu „Quantum of Solace”, której akcja rozegrała się właśnie w rezydencji w Paranal. Na terenie kompleksu postawiono również kontenery noclegowe dla ekipy filmowej na czas kręcenia pustynnych scen. W jednej z nich rolę zagrały także….głazy (na zdjęciu poniżej) – sztuczne rekwizyty, które dziś są śladem i pamiątką po Jamesie Bondzie w Paranal, tworzącą krajobraz małej oazy przy rezydencji.

*no to kto z Was pomyślał: „ale z Tomiego siłacz?” 🙂 My też daliśmy się Pawłowi nabrać 🙂

Star Track, czy Star Trek?

Chętni na piesze wędrówki mogą wspiąć się do obserwatorium po specjalnym gwiezdnym szlaku „Star track”. Grunt to się nie zgubić!

Wycieczka do gwiazd – chodźcie z nami poznać słynne teleskopy!

Teleskop VISTA

Położony na sąsiednim wzgórzu ( 2518 m.n.p.m.) teleskop ze zwierciadłem o średnicy 4, 1 m jest największym na świecie teleskopem do przeglądów nieba.

Very Large Telescope (VLT) – Bardzo Duży Teleskop

VLT to najbardziej zaawansowany na świecie instrument optyczny i chluba europejskiej astronomii. Składają się na niego: 4 teleskopy główne (każdy z nich posiada lustro o średnicy 8,2 m) oraz 4 teleskopy pomocnicze ( z lustrami o średnicy 1,8m). Teleskopy główne mają imiona w języku Mapudungun (język rdzennej ludności Chile – Mapuche): Antu (Słońce), Kueyen (Księżyc), Melipal (Krzyż Południa) i Yepun (Wenus).

Każdy z teleskopów może pracować samodzielnie – wychwytując obrazy bardzo słabych obiektów niebieskich, ale największe i najbardziej szczegółowe wyniki są otrzymywane, gdy wszystkie teleskopy współpracują ze sobą, tworząc tzw. interferometr (uchwycone promienie świetlne z każdego z nich łączą się, wędrując specjalnym podziemnym tunelem z systemem zwierciadeł).

W „centrum dowodzenia” VLT

Wielki pokój, dziesiątki komputerów, wykresy i piksele na monitorach – tak wygląda sala kontrolna, gdzie naukowcy czuwają nad teleskopami, programują i zbierają wyniki obserwacji. Większość danych trafia do siedziby ESO w niemieckim Garching, gdzie są procesowane i udostępniane. Wśród astronomów panuje rotacja, gdyż każdy z nich ma tylko kilka nocy, by zebrać dane do swojego projektu. By jednak mieć ku temu możliwość, musi najpierw przedstawić go niezależnej komisji, która decyduje o wyborze i akceptacji projektu. Niekiedy naukowiec czeka nawet 2 lata, by móc przyjechać do Paranal i prowadzić swoje badania.

Zachód słońca w Paranal

Na 15 minut przed zachodem słońca teleskopy są otwierane i przygotowywane do nocnej pracy. Mieliśmy możliwość obejrzenia tego procesu od środka, choć ze względu na problem techniczny i panujące na zewnątrz warunki atmosferyczne teleskop nie został do końca otwarty. Przyznacie, że widok tej konstrukcji jest imponujący?

Zachód słońca ze wzgórza Paranal jest nie do opisania. Połacie chmur wokół, oświetlana ostatnimi promieniami pustynia nabierająca czerwonych i brunatnych barw i tęczowe niebo. Zobaczcie sami!

Po zmroku

A kiedy zapadł już zmrok przez mały teleskop obserwowaliśmy Saturna i półksiężyc, którego blask mocno rozświetlał niebo, co uniemożliwiało podziwianie gołym okiem gwiazdostanu na ciemnym i czystym tle. Fotografie pokazały nam jednak dużo więcej.

* zdjęcie księżyca zrobione telefonem przez zbliżenie do teleskopu

Pozostało nam więc poczekać na środek nocy i zachód księżyca, by kontynuować nocne zdjęcia. Godzina 3 w nocy to była najlepsza pora. Choć sen jeszcze morzył, to silny i lodowaty wiatr na szczycie Paranal skutecznie nas obudził. Jego ostre podmuchy utrudniały jednak cierpliwe fotografowanie, a statyw drgał jak szalony. Mimo to udało się zrobić kilka ujęć gwiezdnego, ciemnego nieba w towarzystwie teleskopów. I pogapić się w gwiazdy, drogę mleczną i komety.

Zobaczyć to na żywo, czyli jak odwiedzić Paranal?

Obserwatorium w Paranal ma typowo naukowy charakter. Jak wspominaliśmy na początku, nasza wizyta była możliwa tylko i wyłącznie ze względu na zaproszenie przez pracownika obserwatorium. ESO Paranal oferuje jednak turystom darmowe zwiedzanie z przewodnikiem, które odbywa się w dwóch turach i tylko w soboty. Dojazd do obserwatorium należy zorganizować sobie we własnym zakresie (po jego terenie również poruszamy się swoim pojazdem). Tour trwa około 2,5 h, a w jego programie jest wstęp do Rezydencji, VLT i „centrum dowodzenia”. Aby móc w nim uczestniczyć trzeba najpierw zarezerować miejsce przez udostępniony na stronie specjalny formularz. Znajdziecie go tutaj.